مشارکت یک نظام فکری است. تفکر مشارکتی و عادت به مشارکت در نظام آموزشی ایجاد و پرورش می یابد و در جامعه و سازمان ها از آنها بهره برداری می شود. برای اینکه نظام آموزش و پرورش در این کار توفیق پیدا کند باید با ساز و کارهایی باعث نهادی شدن تفکر مشارکتی می شود را عملیاتی نماید.
در پژوهش حاضر که به بررسی مشارکت و همکاری دانش آموزان و سپس به بررسی راهکارهای افزایش مشارکت دانش آموزان به درس علوم و آزمایشات آن پرداختیم در ابتدا مسائلی که به نهادینه شدن تفکر همکاری منجر می شود را بیان نمودیم و سپس شیوه های چگونگی جذب دانش آموزان را به درس علوم و آزمایشات آن را بیان نمودیم و به این نتیجه رسیدم که اگر دانش آموزان از ابتدای تحصیل رسمی با چنین روحیه ای آشنا و بزرگ شوند در بزرگسالی که کارگزار، تصمیم گیر و مسئول می شوند به راحتی تحقیق و پژوهش را به عنوان ابزاری نیرومند و کارساز به کار می برند و بدین صورت روحیه تحقیق و پژوهش عاملی جهت ایجاد تعهدات اجتماعی و روحیه مشارکت می شود.
مقدمه:
مدرسه باید تحقیق و پژوهش را راهگشای مشکلات جامعه بداند. افراد باید در مدرسه به این باور مشترک برسند که در زمینه های مختلف باید به تفکر و تحقیق و پژوهش، راه حل ها و پدیده های جدید بپردازند.
مدرسه از عمده ترین مراکزی است که باعث القای روحیه تحقیقی به فرهنگ افراد می شود زیرا اگر دانش آموزان از ابتدای تحصیل رسمی با چنین روحیه ای آشنا و بزرگ شوند در بزرگسالی که کارگزار، تصمیم گیر و مسئول می شوند به راحتی تحقیق و پژوهش را به عنوان ابزاری نیرومند و کارساز به کار می برند. تقویت روحیه تحقیق و پژوهش موجب علاقه و گرایش افراد به تحقیق در مسائل و معضلات اجتماع شده و این گرایش احساس مسوولیت آنها را تحریک و تقویت کرده و بدین صورت روحیه تحقیق و پژوهش عاملی جهت ایجاد تعهدات اجتماعی و روحیه مشارکت می شود.
بنابراین نظام آموزشی باید در کنار آموزش های رسمی و کلاسیک و برنامه ریزی شده در زمینه مهارت های اجتماعی و نحوه مشارکت دانش آموزان به صورت عملی برنامه ریزی کند. دانش آموزان و جوانان زمانی مفید هستند که بتوانند مسائل اجتماع را از طریق ایفای نقش درست حل کنند. یکی از پدیده هایی که می تواند نقش جوانان را در حل مسائل جامعه کاربردی کند شکل گیری تفکر مشارکتی در آنان است. بنابراین نظام آموزشی با ساز و کارهای زیر می تواند و باید به نهادی کردن تفکر مشارکتی کمک کند.
بیان مسئله و ضرورت اهمیت آن:
در نظام های آموزشی رسمی (متمرکز) همه تصمیمات و فرآیندها توسط نهادهای مشخص تعیین شده و جهت اجرا به معلم و دانش آموز ابلاغ می شود. تغییر ساختار آموزشی از برنامه محوری به دانش آموزمحوری سبب می شود دانش آموزان در تصمیماتی که مربوط به سرنوشت آنان است، شرکت کرده و حساسیت از خود نشان دهند. زمانی که دانش آموزان به لحاظ ساختاری، خود برنامه ریزی کنند از درون خود را وادار به اظهارنظر و ارائه پیشنهاد، کرده و به تفکر وا داشته اند به طور کلی دانش آموز محور شدن در ابعاد زیر به نهادی شدن تفکر مشارکتی کمک می کند:
-دانش آموزان مولفه های برنامه ریزی را خود تعیین می کنند.
-نظرات یکدیگر را به راحتی کامل می کنند.
-همیاری شکل می گیرد.
-شخصیت افراد رشد یافته و متعادل می شود.
-باعث ایجاد احساساتی چون اعتماد به نفس، ارزشمند بودن، احساس قدرت، لیاقت، کفایت و مفید و موثر بودن در شخص می شود.
اینک به بررسی علل و راهکارهای افزایش مشارکت دانش آموزان به یکی از دورس مقطع ابتدایی، علوم و آزمایشهای مربوط به آن که یکی از دانش های کاربردی در زندگی و آینده افراد هست با توجه به آموزش حضوری و مجازی می پردازیم.
امروزه بحث آموزش مجازی بسیار داغ است و اکثر دانش آموزان و معلمان درگیر این مساله شده اند و متقابلا تعدادی از افراد نیز در برابر پذیرش این نوع از آموزش مقاومت نشان می دهند. چه بسا تحقیقات اخیر نشان داده است که استفاده از تکنولوژی در آموزش، عملکرد دانش آموزان را به نحو موثری بهبود بخشیده، اگرچه روش های تدریس قدیمی و برگزاری کلاس های حضوری هنوز متدوال تر از کلاسهای مجازی و آنلاین هستند، اما با توجه به شرایط فعلی و شیوع ویروس کرونا بسیاری از مدارس و موسسات آموزشی درصدد برگزاری کلاس های مجازی و آنلاین برآمدند
با توجه به اینکه در کشور ما تدریس مجازی تقریبا پدیده ای نو ظهور محسوب میشود با این حال در عصر کرونا اهمیت آن چندین برابر شده است. در سطح جهان و ایران هیچ درسی به اندازه‌ی علوم تجربی دچار تغییر و تحول نشده است. دلیل آن نیز پیشرفت فزاینده‌ی علم و دانش است. از همین رو نباید در آموزش علوم تجربی به روش‌های قدیمی اکتفا کرد. درواقع، تدریس علوم تجربی به شیوه‌ی ریاضی باعث نابودی این علوم میشود. مثلاً هیچ‌گاه نمی‌توان با صرف سخن گفتن، مفهوم محلول و نامحلول را به دانش‌آموزان یاد داد. از این‌رو، باید امکان پژوهش علمی (ساده و پیچیده) برای دانش‌آموزان در مدرسه‌ها فراهم آید. افزون بر امکاناتی که باید در مدرسه‌ها ایجاد شود،
لازم است معلم نیز برای افزایش مشارکت دانش‌آموزان در انجام آزمایش تلاش کند تا بتوان بهترین نتایج را از آن گرفت. با توجه به شرایط کنونی و تدریس مجازی درس علوم؛تدریس این درس به شیوه مجازی برای دانش آموزان جذابیت بیشتری زیرا با تهیه فیلم های آ فلاین و آنلاین آزمایشات بر یادگیری دانش آموزان تاثیر بیشتری دارد.
از آنجا که در آموزش حضوری اتکا به فعالیت گروهی و مشارکت دانش‌آموزان در انجام فعالیت‌های پژوهشی و درسی، به‌عنوان عاملی در ارتقای کیفیت آموزش و یادگیری، نقش مهمی ایفا می‌کند. بر همین اساس می‌توان آزمایشهای علوم تجربی را با کمک دانش‌آموزان و با دسته‌بندی آنها به‌صورت گروهی انجام داد و در آموزش مجازی نیز بوسیله تهیه فیلم توسط دانش آموز؛وقتی خود دانش‌آموزان‌ـ با راهنمایی معلم‌ـ دست به آزمایش بزنند، با مراحل آن بیشتر آشنا می‌شوند و میزان یادگیری به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای بالا می‌رود.
به‌طور خلاصه، در این شیوه، درس برای دانش‌آموزان شیرین‌تر و جالب‌تر میشود، فهم بهتری پیدا می‌کنند و مهارت‌های انجام آزمایش در آنها تقویت میشود. از جمله مواردی که باعث افزایش مشارکت و همکاری دانش آموزان و در نهایت دانش آموز محور بودن میشود می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
اختصاص امتیاز برای فعالیت‌های آزمایشگاهی
اختصاص امتیاز به انجام یک کار می‌تواند انگیزه و حس تلاش دانش‌آموزان را برای رسیدن به هدف بالا ببرد. درواقع، با تشویق می‌توان بهترین استعدادهای خفته را بیدار کرد. اگر به فعالیت دانش‌آموزان در انجام آزمایش اهمیت داده شود و به این فعالیت نمره یا امتیازی اختصاص یابد، انجام آزمایش از صورت فعالیتی جنبی و اضافی خارج میشود و بیشتر مورد توجه دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. استفاده از این شیوه تنها مختص به دوره‌ی ابتدایی نیست، بلکه در همه‌ی دوره‌های تحصیلی می‌توان از آن بهره برد و دانش‌آموزان را به انجام
آزمایش ترغیب کرد.
در آموزش مجازی نیز می توان علاوه بر اختصاص نمره،برا ی جلسه بعدی نیز، دانش آموز را عهده دار آزمایش مبحث جدید نمود(البته آزمایش هایی که خطرجانی و مالی برا ی دانش آموز ندارد) و از این طریق نیز حس مسئلیت پذیری و اعتماد به نفس او را نیز افزایش داد.
گزارش‌نویسی از آزمایش توسط دانش‌آموزان
دانش‌آموزان با گزارش‌نویسی سعی می‌کنند دانسته‌ها و آموخته‌های خود، از آزمایش را تبیین و تشریح کنند. انجام آزمایش، مهارت خوب دیدن و خوب فهمیدن را در دانش‌آموزان تقویت می‌کند و بازگویی آن، مهارت خوب بیان کردن آن را. درواقع، گزارش‌نویسی مکمل انجام آزمایش است و همچنان که انجام آزمایش جنبه‌ی عملی و کاربردی آموزش علوم تجربی را دارد، گزارش‌نویسی به جنبه‌ی نظری آن می‌پردازد. افزون بر این، بسیار پیش می‌آید که دانش‌آموزان در حین انجام آزمایش می‌پندارند همه‌ی نکات را فراگرفته‌اند و نقطهی ابهامی باقی نمانده است، اما وقتی از آن ها خواسته میشود مطالب آموخته شده را بازگو کنند، در بیان بعضی نکات ناموفق می‌مانند. از اینجا دانسته میشود مطلب مبهمی برای دانش‌آموزان وجود دارد. لذا بازگویی آزمایش به شناخت نقاط ابهام و سؤالات دانش‌آموزان کمک می‌کند و باعث میشود معلم اشکالات آنها را رفع کند
تهیه‌‌ی پوستر از فعالیت دانش‌آموزان
دانش‌آموزان در دوره‌ی ابتدایی روحیه‌ای حساس‌تر و لطیف‌تر از دانش‌آموزان دوره‌های بالاتر دارند. لذا هرگونه تشویق و توجه به فعالیت آنها می‌تواند در انگیزه‌دهی به آنها مؤثر باشد. تشویق و توجه به فعالیت دانش‌آموزان، تنها در قالب نمره و امتیاز کلاسی نیست، بلکه می‌توان در این باره از راه‌های دیگری نیز بهره گرفت
برای مثال، اگر در حین انجام آزمایش از فعالیت‌های دانش‌آموزان عکس تهیه شود و سپس این عکس‌ها به‌صورت پوستر در آزمایشگاه یا کلاس نصب شود، دانش‌آموزان انگیزه‌ی بیشتری پیدا می‌کنند و سعی می‌کنند کار خود را به صورتی جدی‌تر انجام دهند
در آموزش مجازی نیز با به اشتراک گذاشتن فیلم ها و عکس های آزمایشات دانش آموزان در کانال اطلاع رسانی مدرسه،اقدام به تشویق دانش آموزان نمود
پرسش‌محور بودن آزمایش
ذهن دانش‌آموزان، به‌خصوص در دوره‌ی ابتدایی، دریایی از پرسش است. اگر معلم بخواهد تنها نقش یک اطلاع دهنده را بازی کند و بدون توجه به سؤالات دانش‌آموزان، مطالبی را صرفاً برای آنها بازگو کند، کلاس درس جذابی نخواهد داشت و موجب خستگی دانش‌آموزان خواهد شد. شیوه‌ی پرسش‌محور در همه‌ی درس‌ها می‌تواند به افزایش مشارکت دانش‌آموزان و جذب آنها به مباحث کمک کند. در علوم تجربی نیز باید از همین شیوه بهره گرفت بی‌شک، دانش‌آموزان دوره‌ی ابتدایی سؤالات بسیاری درباره‌ی موضوعات این درس در ذهن خود دارند. اگر معلم آزمایش‌ها را به شیوه‌ی پرسش‌محور انجام دهد و همه‌ی مراحل آن را در قالب سؤال شروع کند و دانش‌آموزان را از این طریق به تفکر وادارد، توجه آنها بیشتر به آزمایش جلب میشود و با نگاه دقیق‌تری به مراحل آن نظر می‌کنند
بهتر است معلم از شیوه‌ای بهره بگیرد که طرح سؤال هم از جانب خود دانش‌آموزان باشد، چرا که در این صورت دانش‌آموزان در تمام مراحل انجام آزمایش حضوری پویا و فعال دارند و افزون بر طرح سؤال می‌کوشند پاسخ سؤالات خود را بیابند. دو ثمره‌ی دیگر این روش این است که اولاً دانش‌آموزان هر جا نقطهی ابهامی ببینند، سؤال می‌کنند و ثانیاً سعی می‌کنند با طرح سؤالات جدید، مطالب دیگری هم یاد بگیرند. در این صورت، انجام آزمایش از قالب یک فعالیت ملال‌آور خارج و ساعت‌های آزمایشگاه به کلاسی فعال و بانشاط تبدیل میشود که هم برای معلم و هم برای دانش‌آموزان جذاب است.
نتیجه گیری:
مشارکت یک نظام فکری است. تفکر مشارکتی و عادت به مشارکت در نظام آموزشی ایجاد و پرورش می یابد و در جامعه و سازمان ها از آنها بهره برداری می شود. برای اینکه نظام آموزش و پرورش در این کار توفیق پیدا کند باید با ساز و کارهایی که باعث نهادی شدن تفکر مشارکتی شود از جمله دانش آموزمحور بودن آموزش، اجرا و پیاده سازی روش -های جمعی و گروهی در آموزش، انتخاب و سازماندهی محتوای آموزشی مشارکت ساز، تربیت دانش آموزان مشارکت جو با طراحی ساختارهای مشارکت زا را تقویت نماید.
تهیه کننده :آموزگار پایه ششم-خانم غلامزاده
تاییدکننده : مدیریت دبستان-خانم حسین زاده
پنج شنبه 9 اردیبهشت ماه 1400