مقدمه
بنام خداوند جان و خرد کزین برتر اندیشه برنگذر
قسمتی از این مقاله ترجمه ی کتابی است تألیف جان نیونگ که به صورت خلاصه آمده است. در این مقاله سعی بر این شده که در فصل های مختلف راهکارها و روش های مختلف جهت اداره ی بهتر کلاس ذکر شود حتی به عوامل محل کننده و عواملی که حواس دانش آموز را پرت می کند پرداخته ایم ما سعی کردیم نکات مهم و تجربیات کلاس داری را ذکر کنیم امیدواریم که استفاده مفید از این مقاله ببرید.
فصل اول:
نزدیک شدن به دانش آموز
1– دانستن نام دانش آموزان : برای این کار روش های مختلفی وجود دارد. ابتدا از طریق حفظ کردن اسامی دانش آموزان بدین صورت که بر اساس نشستن آنها نام آنها را بر روی کاغذ بنویسیم یا آنکه با توجه به تکنولوژی های جدید از هر کلاس عکسی تهیه کنیم و نام دانش آموزان را به ترتیب بنویسیم.
2- باید مسائلی را که برای دانش آموزان اهمیت دارد را بشناسیم : این مساله به ما کمک می کند تا در کلاس خود نمونه های مناسبی را انتخاب کنیم که دانش آموزان از لحاظ ذهنی با آنها همراهی کنند.
3- انگیزه آموزشی را با دانستن هدف های آنها در زندگی تطبیق دهد : انگیزه های دانش آموزان با یکدیگر متفاوت است و توانایی معلم در این است که این انگیزه ها را بشناسد.
4- روحیه دانش آموز را به اهمیت کار و وظیفه خود آگاه گرداند : چه بسیار دانش آموزانی که درباره کاری که انجام می دهند از اعتماد به نفس لازم برخوردار نیستند و احساس می کنند آنچه انجام می دهند هیچ ارزشی ندارد. معلم باید در مورد این دانش آموزان قدردانی خود را آشکار کند و اهمیت این تلاش و کار را در زندگی او آشکار کند. تشویق و قدردانی معلم می تواند شامل کارهای ساده ای مانند حضور در کلاس ، حاضر نمودن وسایل مدرسه ، خسته نشدن او در کلاس ، رعایت نظافت ، همکاری او با همکلاسی هایش و کارهایی از این قبیل باشد. البته ممکن است در ابتدا دانش آموز به تشویق معلم چندان توجهی نکند ولی با تکرار تشویق های معلم ، مفهوم ارزشمند کار و وظیفه در ذهن دانش آموز جا می افتد.
5- آرایش معلم به روحیه شادمانی و شوخ طبعی:شوخی و شادی در ایجاد یک فضای دوست داشتنی برای همگان ( آموزگار و دانش آموز ) مهم است.
باید در اجرای این روش در کلاس از برخی مسائل پرهیز کرد که عبارتند از:
الف) روش شوخی را زمانی به کار ببرید که در خود توانایی تسلط بر کلاس را پس از شوخی داشته باشید.
ب) شوخی خود را در ارتباط با موضوع درسی قرار دهید و از شوخی کردن در آنچه که مربوط به دانش آموز یا ارزش های عرفی مخصوص آنها یا محل زندگی آنها می شود پرهیز کنید چرا که هر گونه شوخی درباره دانش آموز فراموش نخواهد شد و او تلاش خواهد کرد به گونه ای پاسخ شوخی را بدهد ، در صورتی که نتواند باعث ناراحتی و خلل در روحیه او خواهد شد و این مانع یادگیری و توجه او در کلاس خواهد شد.
6- دوست یا دشمن؟
برخی از معلمان به سمت دوستی با دانش آموزان خود می روند. این روش خوبی است ولی باید از زیاده روی در این کار پرهیز نمود. زیرا نقش معلم در کلاس رهبری و راهنمایی است و نباید تصور کرد که رهبری بدون احتیاط و قاطعیت ممکن خواهد بود و این به این معنی نیست که هر زمان سخت گیر و قاطع باشی. باید در روابط خود با دانش آموز معتدل بود و آن گونه که گفته شده است 🙁 نه آنقدر نرم باش که فشرده شوی و نه آن قدر خشک باش که سنگ شوی).
7- روحیه و وضعیت تو به تو کمک خواهد کرد
منظور از این عنوان این است که روحیه معلم قبل از ورود به کلاس و درس به او کمک زیادی خواهد کرد و آن بر همه جوانب اداره کلاس (علمی ، رفتاری ، و کلامی ) منعکس می گردد. بنابراین تلاش کن بر احساسات خویش مسلط باشی و احساس خوش بینی و خوشبختی راحتی به صورت ساختگی در روحیه خود دوچندان کنی و قبل از شروع به تدریس خود را برای پنج تا ده دقیقه خوشحال نشان دهی ، خواهی دید جو کلاس تغییر خواهد کرد.
8-ستاره امروز
دانش آموزانت را به این موضوع آگاه کن که شما هر روز از بین آنها ستاره ای انتخاب خواهید کرد و برای این انتخاب ملاک هایی قرار بده از جمله:
1- کوشش : گاه دانش آموز در یادگیری خود تلاش فراوانی می کند، به این خاطر سزاوار قدردانی است. حتی در صورتی که به نتیجه درست نرسد.
2- نوآوری درانجام تکالیف
3- پاسخ گویی به مسائل هنگام درس : این چنین در پایان درس ستاره کلاس را اعلام کن ، بهتراست نام او را تکرار و ثبت کنی تا تشویقی برای دیگران باشد.
فصل دوم :
چگونه آرامش خود را در برابر طوفان کلاس حفظ کنیم؟
1- توانایی نظم بخشیدن
هنگامی که به چیزی مانند خودکار و . . . در درس نیاز داشته باشی و این ابزار در دسترس نباشد باعث خلل و آشفتگی در کلاس خواهدشد. به دلیل آنکه از دانش آموزان خود و یا کلاس کناری درخواست خواهی کرد و این کار باعث حرکت و صداهای نامطلوب در کلاس می گردد. برای عدم تکرار این وضعیت با سازماندهی قبلی برای درس و فراهم کردن ابزار و نیازهای درس خود مانع از ایجاد این شرایط شوید ، این منطبق با انتظاراتی است که دانش آموزان از معلم خود دارند.
2- مثبت نگری
منظور این است ، هنگامی که می خواهی دانش آموزان را از موضوعی آگاه کنی و یا رفتار آنها را تصحیح کنی عبارات و جملاتی که به کار می برید توصیفی باشد و نباید آن رفتار اشتباه را در سخنانت تکرار کنی. به عنوان نمونه معلم می گوید: (پیش از این تو را آگاه کردم که سخن نگویی ولی تو می خواهی مرا عصبانی کنی) عبارت پیشنهادی چنین است : ( عالی است ، بیشتر دانش آموزان ساکت هستند جز آنکه تعداد کمی از آنها هنوز سخن می گویند ، من همچنان منتظر هستم )شایسته است شیوه گفتن این جملات قاطع و بدون لبخند باشد.
3- از فریاد زدن پرهیز کن
برای حل یک حادثه طوفانی در کلاس به فریاد زدن پناه مبر زیرا این کار هم انرژی تورا می کاهد ، هم شأن و مقام تو را نزد دانش آموزان پایین می آورد و ارزش تو به صورتی غیر شایسته برای آنها جلوه خواهد کرد. شما می توانید برای حل این بحران روش های زیر را انجام دهید:
الف) بایست و منتظر بمان به صورتی که در چشمان خود نگاه تندی داشته باشی.
ب) صدایت را پایین بیاور تا جائی که شنیدن آن برای دانش آموزان سخت باشد و مجبور به سکوت گردند.
ج) بایست و به کسی که او را خطاب قرار می دهی برای چند ثانیه نگاه کن ولی این کار ر ا طولانی مکن چرا که با این کار فرصت را به دیگران خواهی داد.
د) دو دستت را برای ساکت کردن دانش آموزان به آرامی بالا بیاور و در نهایت پس از این مراحل
در صورت عدم نتیجه مجبور به بالا بردن صدای خود با عبارت کوتاه و سنجیده ای خواهی گشت بعد از آن دوباره صدایت را پایین بیاور.
4- اهمیت ظاهر معلم
هنگامی که در کلاس هستی به این نکته توجه کنید که فقط 60 گوش نیست که صدای شما را می شنود بلکه 60 چشم نیز معلم را زیر نظر دارد و تنها با سخن گفتن تعامل ندارد بلکه با ظاهر معلم نیز (دست ، چشم ، حرکات چهره ، نحوه ایستادن و حرکت کردن ) تعامل دارد. بنابرین شما باید حرکات خود را برنامه ریزی کنید نه اینکه سریع به پشت میز بگریزید. این مساله برای ادراه کلاس و تدریس موفق شما بسیارمهم است.
برخی از این نکات را در مورد ظاهر معلم بیان می کنیم:
1- نگاه و حرکاتت باید مطمئن باشد.
2- استوار بایست
3- دانش آموزانت را با نگاه هایت دنبال کن
4- دانش آموزان را از آنچه انجام می دهند آگاه کن تا به میزان توجه و آگاهی تو پی ببرند و در آنچه انجام می دهند از تو پیروی کنند.
5- سعی کن اشارات حرکتی را بین خود و دانش آموزان معمول کنی تا به منظور تو در کلاس پی ببرند.
6- تلاش کن همه وسایل مورد نیاز خود را در دسترس خود قرار دهی تا به جست و جوی بی مورد باعث بی توجهی به کلاس نگردی.
7- به صورتی آشکار نزد همه دانش آموزان بایست به ویژه زمانی که به تابلو اشاره می کنی .
8- در جائی بایست که بتوانی همه کلاس را زیر نظر داشته باشی.
9- آموزش را با آرامش و اطمینان انجام بده و از عجله و حرکات بی مورد پر هیز کن.
5- کاربرد شگفت اشارات
این روش بهتر است بر پایه توافق و هماهنگی میان معلم و دانش آموزان صورت گیرد. به طوری که دانش آموز به صورت مستقیم این حرکات و اشارات را دریابد. این کار باعث می شود بسیاری از زمان و انرژی معلم ذخیره گردد.
اندیشه ها در این باره بسیار و بی شمار است و معلم می تواند خود تعدادی از این روش ها را که بر پایه حرکت بدن می باشد ابتکار کند.
6- استفاده از نگاه کردن
یکی از وسایل ارتباط با دانش آموزان نگاه کردن است ، معلم می تواند از بین نگاه هایی که قبلاً تجربه کرده است عدم رضایت خویش را از رفتار دانش آموز نشان دهد. مانند اینکه یکی از دانش آموزان با حرکت بی مورد تدریس معلم را قطع کند. شایسته است،این در روش نگاه کردن به طور منظم باشد مثلاً به اندازه شمارش ( هزارو یک هزار و دو ، هزار و سه) و بعد از آن نگاهش را بگرداند و به تدریس خود ادامه دهد .
7- مؤدب باش تا قوی باشی
هنگامی که دانش آموزی با شما بد رفتار کرد شایسته نیست شما نیز مانند او رفتار کنید بلکه سعی کنید در پاسخ به این رفتار مؤدب باشید به خاطر اینکه گذشتن شما از حدود ادب و متانت باعث اصرار او بر این رفتار و بی تاثیر شدن کلام شما خواهد شد و هر چه قدر شما در جملات و عبارات خود ادب و متانت را رعایت نکنید این شما هستید که در نقش یک معلم ضرر دیده اید.
8- نیروی استواری و قاطعیت
اصل این روش همان تعیین معیارها و حدودی است که در ابتدا وضع می شود و دانش آموز باید به آن پای بند باشد و شما باید آن را پیگیری کنید. این حدود و معیارها باید به گونه ای باشد که انجام آن برای دانش آموز ممکن باشد. ولی نباید این معیارها را به گونه ای تعیین کرد که دانش آموز از آنها پیروی نکند. مانند تعیین بیش از حد تکالیف یا آنکه مجازاتی را در نظر بگیرید که انجام آن غیر ممکن باشد. خلاصه آنکه در آنچه از قوانین و تکالیف وضع می کنید واقع گرا باشید و تلاش کنید به صورت کامل اجرا شود. یکی از اشتباهات معلمان دادن تکالیف به دانش آموزان و عدم تصحیح آنها به دلیل کمی وقت می باشد ، این باعث می شود دانش آموز یا این تکالیف را انجام ندهد و یا در انجام آنها دقت نکند.
9- انعطاف پذیر باش
سعی کنید هر چه قدر در کلاس خسته شدید، عصبانی نشوید بلکه تلاش کنید آرام باشید زیرا با این کار شما در نظر دانش آموزان فردی مطمئن و با اعتماد به نفس جلوه خواهید کرد. سعی کنید کارهای انها شما را نلغزاند و سپس تلاش کنید انتقاد خود را به صورتی مثبت و مطمئن به آنها بگویید مانند این جمله: ( خوب است می بینم بیشتر شما به صورت خوبی کار می کنید، اما شما ( اشاره به شخصی معین ) بیشتر تلاش کنید، البته گاه به عبارتی نیرومند تر نیاز داریم و این بر اساس شناخت معلم از کلاس و طبیعت دانش آموزان است ولی فراموش نکنید که مؤدب ، آرام و با اطمینان باشید
10- جلب توجه
هنگامی که یکی از دانش آموزان شروع به حرکتی و یا کلامی نامربوط می کند توجه خود را از او به سمت دیگری بگردان به این صورت که بگوئید سخن ایشان درست و یا قسمتی از آن درست است سپس توجه دانش آموزان را به آنچه که می گفتی یا عملی که انجام می دادی جلب کن. این گونه نه او را دور از نظر قرار داده اید و نه آنکه به کار یا سخنی بی فایده ادامه داده اید.
11- عکس العمل های معلم
پیش از هر کاری در کلاس درباره عکس العمل های خود در برابر مشکلات پیش آمده بیندیش و بهترین روش را انتخاب کن. حوادثی مانند:
1- تاخیر دانش آموزان
2- سخن گفتن و بی نظمی دانش آموزان هنگام درس
3- عدم انجام دادن تکالیف
4- فراهم نکردن وسایل درس و مواردی دیگر. هنگامی که رفتار شما قبل از رو به رو شدن با این مسائل در ذهنتان آماده باشد باعث اعتماد به نفس و آگاهی بیشتر و عدالت در برخورد با دانش آموزان می گردد. می توان برخی از این عکس العمل ها را نوشت و بهترین آنها را انتخاب کرد.
12-فلسفه اندیشیدن
سخن تاثیر زیادی چه مثبت و چه منفی در کلاس به جای می گذارد. پس بهتر است درباره سخنانی که با دانش آموزان می گویی خوب بیندیشید چون برخی از سخنان بدون اندیشیدن و فکر باعث آشوب و بی نظمی در کلاس می گردد و این مسأله با وجود سادگی دارای اهمیت فراوانی است.
13- عبارات جادویی
برخی از عبارت ها تاثیر فراوانی در منظم نمودن کلاس دارد. به عنوان نمونه شیئی در دست بگیرید و بگویید آیا از بین شما کسی می تواند بگوید این چیست؟ هنگامی که در بحث تعدادی شرکت کردند بگویید :حواس شما کجاست؟ فقط سه نفر پاسخ دادند؟ و هنگامی که می خواهید آنها را از مجازاتی بترسانید، بگویید: خوب است من معمولاً این کار را نمی کنم ولی شما راه دیگری برای من باقی نگذاشته اید سپس تمرین یا تکلیف بیشتری مشخص کنید.
برای بازگرداندن آرامش به کلاس بگویید: لطفاً صدای خود را پایین بیاورید و سپس به آرامی شمارش کنیدپنج. . . چهار. . . سه . . .دو.. . ی
فصل سوم :
۶ روش برای ساکت نگه داشتن بچه‌های شلوغ و نا آرام در کلاس
کمی شیطنت امری عادیست ، به ویژه در بین کودکان و نوجوانان. اما اگر بچه‌های کلاس شما بسیار ناآرام هستند ، احتمالاً برای ساکت کردن و اداره آنها متحیر شده اید. در این مطلب از قانون‌هایی در جهت مدیریت و کنترل کلاس شلوغ در اختیارتان قرار می‌دهیم.
1-چگونه کلاسی ساکت داشته باشیم؟
بچه‌ها را ترغیب کنید تا از سبک زندگی سالم پیروی کنند
از جمله روش‌های کنترل دانش‌آموزان شلوغ در کلاس این هست که بچه‌ها رو تشویق کنید تا به اندازه کافی ورزش کنند. یکی از عوامل محرک در نا آرامی کودکان کمبود فعالیت‌های ورزشی هست. کودکان باید روزانه حداقل ۶۰ دقیقه یا بیشتر فعالیت ورزشی انجام بدهند . هرگونه فعالیت ورزشی که ضربان قلب کودک رو افزایش بدهد منجر به تخلیه انرژی اش میشود و اجازه می‌دهد در کلاس درس بیشتر تمرکز کند.
توجه داشته باشید کودکان باید بازی و ورزش‌هایی را انجام بدهند که شامل فعالیت‌های بدنی زیادی باشد، همچون گرگم به هوا و فوتبال. حتی می‌توانید آنها را تشویق کنید که طناب‌بازی کنند، راه رفتن حیوانات را تقلید نمایند، شنا بروند یا در اطراف پارک بدوند.
۲. بچه‌ها را به پیروی از برنامه غذایی سالم تشویق کنید تا کلاسی ساکت داشته باشید
بی‌قراری و عدم تمرکز برخی از بچه‌ها احتمالاً می‌تواند ناشی از برنامه غذایی نامناسب باشد. غذاهای مملو از شکر از قبیل نوشابه و شیرینی موجب اختلال در فعالیت کودکان و تحلیل انرژی آنها میشود. برنامه غذایی سالم که سرشار از میوه ، سبزیجات ، غلات کامل و گوشت کم‌چرب باشد به تمرکز بچه‌ها کمک می‌کند. با تشویق والدین به پیروی از اینگونه برنامه‌های غذایی مطمئن باشید که مواد غذایی لازم جهت تامین انرژی روزانه کودکان فراهم میشود.
جهت تامین آرامش کلاس از والدین درخواست کنید تا به جای خوراکی‌های پر از شکر ، میان‌وعده‌های مناسب همچون نان و پنیر کم‌چرب ، بیسکوئیت‌های تهیه شده از سبوس گندم ، آجیل یا مغزها و هویج را برای زنگ تفریح کودکان در نظر بگیرند.
۳. مطمئن شویدکه فعالیت‌های کلاس به قدر کافی جذابیت دارند
گاهی بی‌قراری کودکان ناشی از فعالیت‌های کسالت‌بار کلاس هست. همواره چند گزینه را مد نظر داشته باشید تا در صورت کسالت‌بار بودن یکی ، برنامه دیگری را امتحان کنید. فعالیت‌های پرانرژی مثل طناب‌بازی و گرگم به هوا کمک می‌کند تا انرژی مضاعف آنها تخلیه شود. فعالیت هایی همچون کتاب خوانی ، بازی با اسباب بازی، پازل و رنگ آمیزی را هم همواره مدنظر داشته باشید.
۴. برای اداره کلاس شلوغ فعالیت‌های تک به تک و فردی مهم اند
گاهی بچه‌ها احساس می‌کنند به قدر کافی به آنها توجه نمی‌شود ، پس رفتارهای خاصی از خود نشان می‌دهند. شاید اگر کمی به آنها توجه شود رفتارهای معقول‌تری داشته باشند. اگر بچه‌ها کسل به نظر می‌رسند ، از آنها سوال کنید آیا خسته‌اند؟ حتی می‌توانید بچه‌ها رو تشویق کنید تا با هم فعالیت‌های مشترک انجام بدهند. بچه‌ها رو تشویق کنید تا احساسات خودشان را با شما در میان بگذارند.
5. برای مدیریت کلاس شلوغ تمرین‌های آرامش‌بخش انجام بدهید
از دیگر عواملی که منجر به ناآرامی و شلوغی کودکان میشود اضطراب و افسردگی هست. برای ایجاد آرامش و کاهش استرس ، تمرینات ذهنی مثل مدیتیشن و کنترل تنفس را به آنها آموزش بدهید. این تمرین‌ها به آنها کمک می‌کند تا استرس خودشان را کنترل و روی درس تمرکز کنند.
تمرینات ذهنی بهترین روش برای کنترل حواس پرتی و افزایش تمرکز هستند.
در عین حال تمرینات یوگا و مدیتیشن به آرامش و ساکت ماندن بچه ها در کلاس کمک می‌کنند. اگر کودکی مضطرب به نظر می‌رسد ، به طور خصوصی درباره اضطرابش با او صحبت کنید. حتی در موارد حاد لازم هست با مشاور حرفهایی مشورت شود.
6. مواردی که موجب حواس‌پرتی دانش‌آموزان در کلاس میشود راحذف کنید
ناآرامی و بی‌قراری ممکن هست نتیجه حواس‌پرتی های خارجی باشد. به عنوان مثال : عوامل خارجی مثل موسیقی ، تلویزیون یا سروصدای بیرون گاهی باعث حواس پرتی و عدم تمرکز در کلاس میشود. اگه می‌خواهید بچه ها در کلاس آرام و ساکت باشند ، عوامل مزاحم رو حذف کنید. وسایل صوتی و تصویری را خاموش کنید و محیطی بی‌سر و صدا و نسبتاً آرام ایجاد کنید.
اگر صداهای بیرون موجب حواس‌پرتی میشود ، برای تمرکز روی درس ، آنها را تشویق کنید تا از هدفون استفاده کنند.
فصل چهارم :
نیازی به فریاد کشیدن نیست صبور باشید
1-در ابتدای ورود به کلاس هیچ عکس العملی نشان ندهید. در جای خود کاملاً بی حرکت و ساکت بایستید. نزدیک ترین دانش آموز به وجود شما پی خواهد برد و سپس خبر رفته رفته به دیگران نیز خواهد رسید. قبل از این که تصمیم بگیرید تاکتیک دیگری را به کار ببندید ، چند لحظه صبر کنید.
2-برای آرام کردن دانش آموزان فریاد نکشید. با صدایی آرام ، با چند نفر از دانش آموزانی که به نظر می‌رسد آمادگی گوش دادن به شما را دارند ، شروع به صحبت کنید.
3-از حس کنجکاوی انسان استفاده کنید. بعضی اوقات آرام و زیر لب صحبت کردن مثمر ثمر واقع میشود. طبیعت انسان به گونه ای است که دوست ندارد از هیچ مطلبی غافل بماند. با صدایی آرام با چند نفر از آن ها شروع به صحبت کنید. در این صورت بسیاری از دانش آموزان تمایل خواهند داشت که صحبت های شما را بشنوند و به این ترتیب به صحبت های خود ادامه نخواهند داد.
4-می توانید به یک نفر تذکر دهید. سؤالی را برای کسانی که به شما گوش می دهند ، مطرح کنید و در انتهای سؤال خود نام یکی از شاگردانی را که می‌دانید توجهی به کلاس نداشته است ، به زبان آورید. آن گاه تأثیر توجه تمام دانش آموزان به سمت وی را مشاهده خواهید کرد.
5-شیوه هایی برای جلب توجه دانش آموزان در نظر داشته باشید. عملی انجام دهید که نیاز به دقت داشته باشد، مثلاً یک نوار کاست یا ویدیویی را با صدای آرام پخش کنید.
6-انسان ها عاشق تمجید هستند. می توانید بدون توجه به کسانی که به مطالب شما گوش نمی دهند، از کسانی که به دقت مطالب را دنبال می کنند، تمجید کنید
7 -درس خود را با دادن یک تکلیف به دانش آموزان آغاز کنید
8-اهداف درس را تعیین کنید.
9-بی نظمی شروع کلاس را بی احترامی به خود مپندارید؛ بلکه آن را تا زمانی که حادثه ی قابل توجهی روی نداده است، جزء رفتارهای طبیعی دانش آموزان به شمار آورید.
10-معمولاً افراد به موضوعات جذاب توجه خاصی نشان می دهند. می توانید درس را با موضوعی بسیار سرگرم کننده و صدایی آرام ، برای کسانی که ” آرام گرفته اند “، آغاز کنید. دیگران نیز به زودی به شرکت در بحث شما علاقه مند خواهند شد.
باید صبور بود. اما بهترین روش برای مدیریت کلاس ، تعریف فعالیت و واداشتن دانش آموزان به کار و فعالیت است. برای این منظور شما باید از اهداف دروس به خوبی آگاه باشید و برای رسیدن به اهداف درسی ، دانش آموزان را وادار کنید با هم و به صورت گروهی کار کنند و با حوصله آن ها را وادار کنید کارهایشان را ارایه کنند و ملاک های تحقق انتظارات خودتان را در اختیارشان بگذارید تا بدانند که چقدر موفق و در چه زمینه های نیاز به تلاش بیشتر دارند. در کلاس هایی که معلم زیاد صحبت کند و دانش آموزان شنونده باشند و منفعل، شلوغی امر متداول قلمداد می شود. صمیمیت بیش از حد هم کلاس را شلوغ می کند. جدی بودن در تدریس و ارزشیابی فعالیت ها هم کمک موثر در مدیریت کلاس محسوب می شود.ایجاد انگیزه ، ارایه محتوای سازمان یافته ، ارایه بازخورد به فعالیتها و تکالیف اثربخش هم به مدیریت کلاس کمک می کند و تدریس را اثربخش و معلم را با کفایت نشان می دهند.
فصل پنجم :
راه کار هایی برای اداره کلاس به نحو مطلوب
1. به شاگردان مسئولیت دهید :
هر قدر شاگردان در قبال رفتار خود احساس مسئولیت کنند به همان میزان به معلم کمک می نمایند تاکلاس را بهتر مدیریت نماید. لذا معلمان باید سعی نمایند با دانش آموزانی که زیر بار قبول مسئولیت نمی روند و معمولًا برای معلم در کلاس مشکل ایجاد می نمایند کار کنند و آنها را در قبول مسئولیت یاری نمایند. واگذاری مسئولیت شکل های متعددی می تواند داشته باشد. همچون: نماینده کلاس شدن، سرگروه شدن، مأمور جمع آوری دفاتر و کارهای عملی شاگردان شدن، مسئول حضور و غیاب بودن و. ..
2-به هنگام برخورد با موقعیت های ناهنجار رفتاری از ناحیه شاگردان، خونسرد باشید :
وقتی شاگردان رفتار ناشایست انجام می دهند، برخی از معلمان خونسردی خود را از دست می دهند و واکنش متناسب با شرایط خود بروز نمی دهند. در نتیجه موقعیت را بدتر از آنچه که هست می نمایند.
توصیه رعایت خونسردی به چند دلیل است. اولًا اگر شاگردان بدانند معلمی به موضوعی حساسیت دارد آن مورد را به عنوان نقطه ضعف از او گرفته و هرگاه قصد آزار و اذیت معلم را داشته باشند از آن استفاده می کنند. این امر در مقطع بالاتر تحصیلی به مراتب بیشتر به چشم می خورد. ثانیاً حفظ خونسردی به معلم این امکان را می دهد که تأمل و تفکر بیشتری در مورد نوع رفتار شاگردان داشته باشد و در جهت شناسایی علت اصلی رفتار باشد و متعاقب آن واکنش مناسب از خود بروز دهد. به طوری که دانش آموز متخلف را متوجه خطای خویش نماید. ثالثاً نوع رفتار معلم برای شاگردان الگوست. بنابراین معلم باید از داد زدن ، تهدید کردن و تعابیر نیشدار خودداری نماید.
3-علاقه مندی خود را به شاگردان آشکار نمایید :
معمولًا اکثریت معلمان به شاگردان خود علاقه مند هستند و آنها را دوست می دارند. ولی از این حس خود نمی توانند در مدیریت بهتر کلاس ، بهره بگیرند. راهکار عملی این است که معلمان به شاگردان بفهمانند که آنها را دوست دارند و به آنها علاقه مند هستند. اگر این احساس در شاگردان به وجود بیاید که معلم آنان را دوست دارد، بدون شک در نوع رفتاری که از آنها سر خواهد زد ، مؤثر بوده و برای این که بتوانند رضایت معلمان را جلب نمایند رفتاری مورد قبول از خود بروز می دهند.
سلام و احوالپرسی با شاگردان در محیط بیرون و داخل مدرسه ، در نظر گرفتن رفتارهای خوب شاگردان و بیان آنها ، دست دادن معلم با شاگردان و. .. از جمله راهکارهای عملی علاقمندی معلم به شاگرد است.
4-با شاگردان خاطی به صورت خصوصی صحبت نمایید :
معمولًا در برخی کلاس ها شاگردان خاصی پیدا می شوند که رهبری بی نظمی را برعهده دارند و یا به صورت انفرادی حرکاتی انجام می دهند. شاید بهترین روش این باشد که با این گونه شاگردان به صورت خصوصی صحبت شود و تذکرات لازم ارائه گردد. و اگر خانواده شاگرد دارای افراد متشخص و. .. است، از وجود آنها برای مهار شاگرد استفاده گردد. مثلًا می توان افتخارات خانوادگی او را گوشزد کرد. مثلًا گفته شود: « از آنجایی که تو متعلق به خانواده. .. هستی انتظار رفتاری را که از تو سر می زند ندارم. »
5-در صورت امکان از جابجایی شاگردان استفاده کنید :
برخی مواقع شیوه جابجایی مکانی شاگرد مشکل انضباط کلاس را حل می کند. این جابجایی به دو صورت می تواند انجام پذیرد. اول جابجا کردن محل نشستن شاگرد دریک کلاس، دوم جابجا کردن کلاس شاگرد در مدرسه اگر از یک پایه چند کلاس وجود داشته باشد.
6-برای به وجود آمدن اتفاق خاص آمادگی داشته باشید :
گاهی اتفاق خاص در کلاس می افتد و شاگردان از فرصت به دست آمده استفاده کرده و بی نظمی را در کلاس حاکم می کنند. لذا یک معلم خوب باید برای برخورد با چنین شرایطی آمادگی داشته باشد تا بتواند نظم را به کلاس برگرداند.
7-رفتارهای شایسته دانش آموزان را مورد حمایت و تشویق و رفتارهای ناشایسته آنها را مورد تقبیح قرار دهید:
برخی از معلمان برای آن که رفتار مثبتی را که از ناحیه شاگرد سر می زند مورد تشویق قرار دهند، کل وجود فرد را مورد حمایت قرار می دهند. در نتیجه شاگرد نمی داند که چرا مورد حمایت واقع شده است، تا آن عمل را تکرار کند. مثلًا اگر شاگرد ، خوب درس می خواند ، معلم برای این که او را تشویق کند، می گوید: « تو شاگرد خوبی هستی ». برای او ، خوب بودن مبهم است. بنابراین معلم باید برای تشویق او عبارتی معادل « توخوب درس می خوانی و من از خوب درس خواندن تو خوشم می آید » استفاده کند تا شاگرد برای به دست آوردن رضایت معلم به درس خواندن خود ادامه دهد. درخصوص رفتارهای مربوط به انضباط نیز باید به همین روش عمل کرد. در خصوص رفتارهای ناشایست نیز باید رفتار غلط و اشتباه شاگرد را نکوهش کرد، نه کل وجود او را.
8-سعی کنید علت رفتارهای ناشایست را شناسایی کنید :
اگر معلم بتواند ریشه اصلی بروز رفتارهای ناشایست شاگرد را شناسایی کند
مانند پزشکی خواهد بود که علت درد مریض را به خوبی شناخته و می تواند او را بهتر مداوا کند. با شناخت علت رفتارها، راحت تر می توان با آن مقابله و اثرات آن را خنثی نمود.
9- سعی کنید با روش غیر کلامی و گاه چشمی شاگردان را کنترل کنید :
ارتباط چشمی یکی از قوی ترین نوع ارتباطات محسوب می گردد. حسن این روش آن است که بدون آن که با صدای بلند به رفتار یا نام کسی اشاره شود و باعث حواس پرتی دیگران گردد، مانع بروز رفتار نابجا می گردد. لذا معلمان می توانند با بهره جستن از این روش مهار کلاس را به دست گیرند.
10-برخی مواقع کور و برخی مواقع کر باشید :
دنیای بچه ها، دنیای حوادث و اتفاق است. آنها به لحاظ شرایط سنی به خصوص اگر در دوران بلوغ باشند، رفتارهای عجیب و غریب از خودشان نشان می دهند که معلم با تجربه نباید نسبت به همه آنها حساسیت و واکنش نشان دهد. بلکه باید به گونه ای رفتار نماید که وانمود کند که برخی از حرکات شاگردان را ندیده و برخی را نشنیده است، تا حجب و حیای موجود بین شاگرد و معلم به قوت خود باقی بماند و شاگرد نیز به حساب این که خوب شد معلم نفهمید، در عالم خود قید و بند را محفوظ نگه دارد. اگر معلم هر رفتاری را که از ناحیه شاگرد سر می زند نمایان کند، ناچار است در برابر آن رفتار موضع گیری نماید. در هر حال این موضع گیری امکان دارد نتیجه خوبی نداشته باشد.
11-فرصتی جهت آزاد کردن انرژی شاگردان فراهم آورید :
همگان می دانیم که کودکان و نوجوانان دارای انرژی خاصی هستند. خیلی مواقع علت بروز بی نظمی وجود این انرژی نهفته در دانش آموز می باشد که خود را آزاد می نماید. لذا معلمان می توانند ضمن هوشیاری ، شرایطی را در کلاس به وجود بیاورند که این انرژی آزاد شده و فرصت بی نظمی از شاگردان گرفته شود. با سبک های مختلف می توان این انرژی را آزاد کرد، مانند آزاد گذاشتن بچه ها برای چند دقیقه که با یکدیگر صحبت کنند، بخندند و…
12-از عهده کاری که بر نخواهید آمد به عنوان ابزار کنترل بهره نگیرید :
برخی از معلمان دانش آموزان خاطی را به وسیله عملی که فاقد صلاحیت اجرای آن هستند تهدید می نمایند و چون نمی توانند جنبه عملی به آن ببخشند تسلیم شاگرد می شوند. مثلًا می گویند: « دیگر به کلاس راهت نمی دهم ».
13-با طرح درس وارد کلاس شوید :
دلیل برخی از بی نظمی ها و ایجاد سر و صدا و شلوغ کاری های شاگردان به این موضوع بر می گردد که آنها به علت عدم استفاده از طرح درس ، توسط معلمان ، فرصت اضافی به دست می آورند. برای مهار این فرصت ، تهیه و به کارگیری طرح درس توسط معلم بهترین ابزار است. در طرح درس معلم کل زمان یک جلسه را به انجام فعالیت های مختلف اختصاص می دهد و در طول جلسه شاگردان را به انجام فعالیتی وادار می کند تا جلسه پایان یابد.
این روند امکان دستیابی دانش آموزان به فرصت اضافی را از آنها می گیرد و به خصوص از شلوغ کاری های جمعی ممانعت به عمل می آورد.
14-با دانش آموزان صمیمی باشید ولی قاطع عمل کنید :
یکی از منطقی ترین روش های برخورد با شاگردان این است که آنها با معلمان و دبیران خود، احساس صمیمیت نمایند. صمیمیت باعث می شود که شاگرد در برخورد با معلمان و دبیران ، احترام کلاس را حفظ نمایند و از دست زدن به اعمال بر هم زننده کلاس پرهیز کنند. ولی در عین حال امکان دارد شاگردانی پیدا شوند که از این رابطه سوء استفاده کنند که در اینجا قاطع بودن معلم مشکل را حل خواهد کرد.
15-سعی کنید با ظاهری مرتب در کلاس حاضر شوید :
بدون شک نوع شکل ظاهری و وضع پوشش معلم بر روی مخاطبین بی اثر نخواهد بود. بنابراین شایسته است از این مقوله نیز جهت اداره و کنترل کلاس استفاده نمود. نوع پوشش معلم با اقتدار و توانایی مدیریتی وی ازنظر شاگردان رابطه مستقیم دارد. معلم هر چقدر مرتب و منظم باشد و از ژولیدگی پرهیز کند، به همان میزان اقتدارش در کلاس افزایش خواهد یافت.
16-فعالیت خود را در کلاس بازنگری نمایید :
معمولًا اتفاق می افتد که در حین تدریس نظم کلاس بر هم می خورد و احیاناً کنترل کلاس از دست خارج می شود. در این گونه موارد معلمان باید نزد خویش ، تدریس و مجموعه فعالیت های یاددهی و یادگیری را مرور کنند تا دریابند که چه اشکالی در تدریس بوده است که واکنش شاگردان منجر به برهم خوردن کلاس شده است.
17-از روش های غیر کلامی کنترل کلاس بهره بگیرید :
بهره گرفتن به موقع از روش های غیر کلامی جهت کنترل و هدایت کلاس یکی از مؤثرترین تکنیک ها و راهکارهای عملی مدیریت کلاس درس می باشد.
از جمله روش های غیر کلامی عبارتند از:
- اشاره کردن برای جلوگیری از عمل خاصی و یا جلب توجه شاگردان به امر خاصی.
- خیره شدن؛ نگاه مدت دار به شاگردی به خاطر عمل خاصی که از او سر زده است.
- مجاورت؛ اگر احساس می کنید شاگردی بی نظمی می نماید، می توانید به طور آهسته به او نزدیک شوید. این نزدیک شدن باعث می گردد که او متوجه شما شده و از بی نظمی پرهیز نماید.
- حفظ تعادل در برقراری رابطه عاطفی با شاگردان
از آنجایی که شاگرد و معلم هر دو انسان می باشند، لذا زمینه ای بسیار قوی جهت برقراری یک ارتباط عاطفی بین آنها فراهم می باشد. اما برخی مواقع افراط در برقراری ارتباط عاطفی ، اداره و هدایت و کنترل کلاس را از دست معلمان خارج نموده است. بنابراین به نظر می رسد معلمان باید ضمن برقراری ارتباط عاطفی مناسب از افراط کاری پرهیز نمایند و به موقع از اهرم های قدرت و اقتدار خویش جهت اداره کلاس بهره گیرند. به عبارتی حدود و حریم ارتباط شاگرد و معلم باید معین گردد.
19-سعی کنید عوامل حواس پرتی را از بین ببرید :
در بعضی مواقع عوامل بیرونی یا درونی کلاس عامل حواس پرتی و در نهایت ایجاد بی نظمی و ناراحتی در کلاس می گردد. در این مواقع وظیفه معلم، از بین بردن موانعی می باشد که موجب حواس پرتی شاگردان شده است. مثلًا اگر در مقابل کلاس شما بنایی انجام می گیرد، می توانید محل تشکیل کلاس را عوض کنید.
20-وضعیت ظاهری کلاس را مرتب نمایید :
انضباط در کلاسی به وجود خواهد آمد که مطبوع ، تمیز ، راحت و دارای نور کافی باشد. وقتی همه چیز مرتب باشد ، انسان مایل نیست آن نظم به هم بخورد. بنابراین کلاس باید در حد امکان تمیز باشد. وجود محیط تمیز توأم با نشاط ، مانع خیلی از خرابکاری ها، بی نظمی ها و. .. می گردد. چرا که اثر روانی خویش را دارد.
21-در انتخاب نوع گفتار خویش دقیق باشید :
لازم است معلمان و دبیران در گفتار به طریقه ای عمل نمایند که حس احترام شاگردان نسبت به او برانگیخته شود و بهتر است گفتار از نوع مثبت باشد تا منفی. مثلًا به جای این که بگوییم به بیرون نگاه نکن ، بهتر است بگوییم به تخته سیاه نگاه کن.
22-از بروز حساسیت خودداری نمایید :
معمولًا یافت می شوند معلمانی که نسبت به عمل خاصی حساس می باشند و شاگردان نیز به حساسیت آنها پی می برند. و از پرداختن به آن لذت می برند و زمینه آزار و اذیت معلم را فراهم می آورند. بنابراین شایسته است که معلمان ، کمی خویشتن داری از خود نشان دهند و از بروز ویژگی های شخصیتی خود پرهیز نمایند و بهانه ای جهت شلوغ کاری شاگردان به دست آنها ندهند.
23-به شاگردان احترام بگذارید :
دوران رشد، نیاز به احترام و منزلت دارند. این نیاز می تواند بهترین وسیله در دست معلمان باشد تا با بهره گیری از آن، کنترل مناسبی بر کلاس اعمال نمایند.
24-سعی کنید در جلسه اول، خود را تثبیت نمایید :
معمولًا بعد از اولین برخورد، قضاوت در مورد افراد شکل می گیرد. شما نیز در اولین جلسه ای که به یک کلاس می روید، از خودتان در ذهن شاگردان تصویری ایجاد می نمایید. سخت گیر است ، مهربان است ، تند است، آسان گیر است ، با سواد است ، خشن است و. .. در خصوص شما در ذهن بچه ها در اولین جلسه اتفاق می افتد. لذا باید سعی کنید در اولین جلسه قدرت و اقتدار خویش را جهت کنترل کلاس به دانش آموزان القاء کنید تا آنها بدانند که هر وقت اراده کنید، کلاس در دست شماست. در غیر این صورت مشکل خواهد بود که بر اوضاع کلاس تسلط پیدا کنید. برای این که خود را تثبیت نمایید، به نظر می رسد اگر در جلسات اولیه از قدرت و اقتدار خویش بهره بگیرید و کم کم انعطاف را به کلاس برگردانید، ضریب موفقیت بالا خواهد بود.
25-عامل اصلی بی نظمی ها را پیدا کنید:
معمولًا در هر کلاسی تعدادی از شاگردان ، بنا به دلایل مختلف ، انگیزه قوی جهت ایجاد بی نظمی دارند و سعی می کنند رهبری این نوع حرکات را بر عهده بگیرند. معلم موفق کسی خواهد بود که بتواند این نوع شاگردان را شناسایی و کنترل نماید.
26-خودتان با نظم باشید:
یکی از دلایل بی نظمی و شلوغ کاری های شاگردان در کلاس درس ، مربوط به خود معلم است. تیپ ظاهری ، قیافه ظاهری ، لباس و نوع آن ، حرکات معلم در کلاس ، نوع نگاه معلم ، صدای معلم ، تکیه کلام های او ، عدم آگاهی معلم در تدریس ، حالت عاطفی معلم و ده ها عامل دیگر در رابطه با معلم ، نظم کلاس را بر هم می زند. بنابراین معلمان و دبیران باید سعی نمایند آن دسته عوامل را که از ناحیه آنان عامل برهم خوردن وضعیت عادی و مطلوب کلاس تلقی می گردد، کنترل نمایند. با ظاهری توأم با نظم و آراستگی در کلاس ظاهر گردند و کلیه فعالیت هایی را که در کلاس انجام می دهند نظام دار نمایند. با رعایت این وضعیت ها، بدون شک از فرصت های ایجاد شده برای بی نظمی کلاس کاسته خواهد شد.
27-نگرش شاگردان را نسبت به کلاس مثبت کنید:
علل بعضی از بی نظمی ها و خطاها از ناحیه برخی از شاگردان در این است که آنها نسبت به کلاس دارای نگرش مثبت نمی باشند و از سوی خانواده نسبت به این امر توجیه نیستند و احیاناً با اجبار و تحمیل خانواده سر کلاس ها حاضر می گردند. یکی از راهکارهای مؤثر در خصوص کنترل و هدایت این گونه شاگردان، تغییر نگرش آنها نسبت به کلاس می باشد.
فصل ششم :
بهترین راه برای کنترل کلاس چیست؟
بعضی از معلمان از همان ابتدای ورود به کلاس سعی می‌کنند با برخوردی سخت و خشن با دانش آموزان ، رفتار آنها را کنترل کنند. این روش نیز تقریباً از معلم می خواهد همین رفتار را در مقابل دانش‌آموزان داشته باشد ولی نباید در آن خشونت و تندی رفتار دیده شود. به عبارت دیگر، معلم باید ژست و موضع خاصی در مقابل دانش‌آموزان بگیرد تا نتوانند هر رفتاری را در کلاس انجام دهند. برای حفظ اقتدار معلم در کلاس ، باید به طور غیر مستقیم و غیر ملموس در مقابل دانش‌آموزان رفتاری محکم و سخت نشان داد. برای اینکه مهربانی و لطافت رفتار معلم حفظ شود و در کنار آن موضع و ژست قوی در مقابل دانش آموزان از دست نرود ، چند اصل وجود دارد که در زیر به آنها پرداخته می شود.
اقتصاد زبان: زیاد حرف نزنید. همیشه کم حرف‌زدن موجب میشود انسان بتواند کلمات بهتر و عمیق‌تری بر زبان جاری کند. انسانی اقتصاد زبان ، رعایت می‌کند که با آگاهی و اطلاعات قبلی سخن بگوید. کم گفتن و گزیده گفتن اصلی است که موجب می شود عمق و تاثیرگذاری کلمات بیشتر شود. معلم باید در انتخاب کلمات خود دقت کند و حرفهایی در کلاس بزند که مرتبط با درس باشد. اگر معلمی در کلاس عادت داشته باشد زیاد حرف بزند بعد از مدتی ، دانش آموزان او را جدی نخواهند گرفت.
وارد حاشیه نشوید : وقتی درباره موضوع و درس خاصی صحبت می‌کنید ، سعی کنید درباره مسائل حاشیه ای با دانش‌آموزان صحبت نکنید و زیاد درگیر ارتباطات غیر رسمی و حاشیه‌ای نشود. وارد شدن در موضوعات حاشیه‌ای باعث میشود معلم نتواند دستورات جدی خود را به طور صحیح به دانش‌آموزان منتقل کند. حتی در بعضی مواقع دستورات ساده مثل توجه کردن به تخته سیاه نیز از سوی دانش آموزان با بی‌توجهی مواجه میشود. این مسئله حتی می تواند به اقتدار معلم در کلاس لطمه وارد کند.
راست و محکم بایستید : معلم در کلاس و در هر لحظه از تدریس ، به صورت شفاهی و غیرشفاهی با دانش‌آموزان ارتباط برقرار می کند و اگر بخواهد در این ارتباطات جدیت خود را نشان دهد باید آن را در ظاهر نیز نشان دهد. نوع ایستادن و حتی راه‌رفتن معلم در کلاس اهمیت دارد. اگر بخواهید جدیت دستورات و قوانین را به دانش آموزان منتقل کنید، باید این جدیت را در ظاهر و رفتار خود نیز نشان دهید. پس محکم و راست ایستادن و راه‌رفتن برای هر معلم لازم است تا بتواند کلاس را کنترل کند. همیشه فاصله خود را از دانش آموزان حفظ کنید و اگر با دانش‌آموزی صحبت می کنید که زیاد به شما نزدیک است کمی فاصله بگیرید و شروع به قدم زدن کنید.
قدرت خاموش : وقتی معلم احساس کند که کنترل کلاس از دستش خارج شده است، به طور غریزی و ناخودآگاه ممکن است صدای خود را بلند کند و سریع‌تر حرف بزند. در این‌صورت ممکن است اینگونه به نظر برسد که معلم مضطرب و دچار ترس شده است که کمترین عواقب آن ایجاد احساس « کنترل معلم از جانب دانش‌آموزان » خواهد بود. وقتی صدای معلم بلند شود، به طور خودکار دانش‌آموزان هم بلند حرف می‌زنند و صحبت‌های زیرلبی و حاشیه‌ای شنیده نخواهد شد. پس در این شرایط سعی کنید غریزه خود را مهار کنید و برای کنترل بیشتر آرامش خود را حفظ کنید و با صدای پایین تر صحبت کنید تا کنترل بیشتری بر کلاس داشته باشید.
فصل هفتم :
عوامل مخل و سربار کدامند؟
عوامل مخل و سربار به آن دسته از عواملی گفته میشود که مانع توجه و دقت دانش‌آموزان به مطالب گفته شده از سوی معلم کلاس است و شرایط آرمانی برای برقراری ارتباط صحیح در کلاس را به هم می‌ریزند و در امر تدریس اخلال ایجاد می‌کنند. عوامل مخل و سربار ممکن است مربوط به معلم ، دانش‌آموز ، مطلب درسی ، وسایل و ابزار و شرایط و موقعیت مربوط به محیط باشد.
1- عوامل مخل مربوط به معلم
معلم ممکن است با مشکلاتی از این قبیل که در برقراری ارتباط با شاگردان اخلال ایجاد می‌کند مواجه باشد. نارسایی صدا ، نامفهوم بودن بیان ، بی‌حوصلگی و کسالت ، داشتن لهجه ، ضعف شنوایی و بینایی ، ناآشنایی با اصول و فنون معلمی ، عدم تسلط کافی به مطالبی که تدریس می‌کند و غیره.
2-عوامل مخل مربوط به دانش‌آموز
دانش‌آموزان هم ممکن است مشکلاتی از این قبیل داشته باشند. مشکلات روانی و شخصیتی از قبیل حواس‌پرتی ، نگرانی و اضطراب ، کمرویی و خودنمایی ، ضعیف بودن در درس، ضعف بینایی و شنوایی ، مشکل بیان و غیره.
3- عوامل مخل مربوط به مطلب درسی
مطالب مورد تدریس ممکن است مبهم و نارسا، بسیار مشکل و یا بیش از حد آسان باشند، همچنین ممکن است مطالب درسی مطابق با ذوق و علاقه دانش‌آموزان تهیه و تنظیم نشده باشند.
4-عوامل مخل مربوط به وسایل و محیط
بوق خودروها ، آژیر آمبولانس‌ها ، صدای بلندگوهای نان خشکی‌ها و نمکی‌ها و دستفروشان دوره‌گرد، بوی غذاهای گوناگون که از خانه‌های اطراف مدرسه متصاعد میشود سرو صدای دانش‌آموزانی که در حیاط مدرسه در حال ورزش هستند، صدای ناهنجار کولر ، صدای گوشخراش پنکه سقفی نیمه مستعمل کلاس و غیره از جمله عوامل مخل و سرباری هستند که مانع تمرکز حواس دانش‌آموزان در کلاس درس می‌شوند و بر آموزش و یادگیری آنها اثرات منفی دارد و آنها را دچار افت تحصیلی می‌کند.
یک معلم فهیم باید این عوامل مخل و سربار را شناسایی کرده و حتی‌المقدور درصدد رفع و یا کاهش آنها برآید.
ممکن است وسایلی که معلم قصد استفاده از آنها را دارد خراب باشد. به عنوان مثال اگر معلم طبق طرح درس قرار است از ضبط صوت استفاده کند و این دستگاه درست کار نکند، در کار معلم اخلال ایجاد میشود. همچنین ممکن است محیط داخل و خارج از کلاس در کار تدریس اخلال ایجاد کند.
- سروصداهای نامطلوب در فضاهای آموزشی
سروصدا و اصوات نامطلوبی که برای دانش‌آموزان ایجاد اختلال و مزاحمت می‌کند و در کاهش بازده آموزشی ، ایجاد خستگی ، تحریک اعصاب و افزایش فشارخون نقش مؤثری دارند به سه گروه تقسیم می‌شوند:
الف) سروصدای ناشی از ترافیک هوایی (فرودگاه‌ها و خطوط هوایی) و ترافیک زمینی ( قطار ، خودرو و غیره ).
ب) سروصدای ناشی از کارگاه‌های صنعتی و مراکز تجاری.
ج) سروصدای بازی بچه‌ها در فضاهای باز و سایر کلاس‌ها.
به عبارت دیگر اصوات نامطلوب در فضاهای آموزشی یا منشاء خارج از مدرسه دارند یا دارای منشاء درونی در مدرسه هستند.
- وضع میز و نیمکت‌ها در کلاس درس
تناسب نداشتن میز و نیمکت با ابعاد بدنی دانش‌آموز ، باعث ناراحتی‌های کمر و گردن ، خستگی زودرس ، افت تحصیلی و اختلال در فشار خون آنان میشود. امروزه ثابت شده است که میز و نیمکت باید با ابعاد بدنی دانش‌آموز متناسب باشد. در بسیاری از کشورها برای هر پایه تحصیلی نوع خاصی میز و نیمکت طراحی شده است که آن را با رنگ مخصوصی مشخص می‌کنند. با این اقدام ، هم مانع جابه‌جایی میز و نیمکت‌ها می‌شوند و هم به مدرسه جذابیتی خاص می‌دهند.
رنگ آمیزی نامطلوب دیوارها ، در و پنجره‌ها و نیمکت‌های کلاس می‌تواند زمینه کسالت ، خمودگی ، بی‌تحرکی ، عصبانیت ، اضطراب و افسردگی دانش‌آموزان را فراهم آورد. همان‌طوری که رنگ در صنایع غذایی ، دارویی ، پوشاک و غیره تأثیر دارد، می‌تواند روی اعصاب و همچنین حواس انسان مؤثر باشد. بسیاری از افراد بزرگسال در برابر رنگ و تغییر رنگ فوراً عکس‌العمل نشان می‌دهند، این حساسیت در دنیای کودکان بیشتر و ملموس‌تر است. دانشمندان ثابت کرده‌اند در تخیلات و حالات عاطفی کودکان و نوجوانان ، رنگ‌ها ، تعیین‌کننده هستند. برای آنها هر کدام از رنگ‌ها می‌تواند وسیله شادی ، غم ، ترس ، لذت ، دوست داشتن ، انتقام ، بزرگی و کوچکی باشد. کودکان و نوجوانان می‌توانند بسوی رنگ‌ها کشیده شوند یا از آنها دوری کنند. رنگ وسیله‌ای برای حالت بخشیدن در طبیعت است. گلهایی که گرده‌افشانی آنها به وسیله حشرات صورت می‌گیرد، برای جلب توجه حشرات، رنگ‌های شاد و زیبایی دارند. رنگ حتی در بناها و ساختمان‌ها، اثرات مثبت یا منفی در بیننده ایجاد می‌کند. متأسفانه تاکنون رنگ در بعضی از مدارس نقش جدی خود را ایفا نکرده و سوای رنگ سبز، تابلوها آثار روان‌شناسی رنگ در بسیاری از آموزشگاه ها نادیده گرفته شده و استفاده بهینه از آن صورت نگرفته است. در بسیاری از مدارس موزاییک‌ها به رنگ تیره و میزها و نیمکت‌ها سربی رنگ است و گویی همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا ذهن دانش‌آموزان را آزار داده و آنان را از مدرسه و درس فراری دهند! باید اذعان داشت برای رنگ‌آمیزی دیوارهای داخل کلاس‌ها معمولاً از رنگ‌های آرام نظیر کِرم و بژ استفاده میشود.
برای راهروها و راه‌پله‌ها می‌توان از رنگ‌های سرد و آرام نظیر آبی و سبز کم‌رنگ استفاده کرد. این رنگ‌ها در کنترل هیجانات روحی تأثیر بسزایی دارند و علاوه بر آرامش محیط از حوادث احتمالی دانش‌آموزان نیز، می‌کاهند.
- نبودن نورکافی
یکی دیگر از عوامل مخل و سربار در کلاس درس، نبودن نور کافی است. نور یکی از اصول مهم در طراحی فضاهای آموزشی و تأمین آسایش چشم است. لذا برای کارایی بیشتر دانش‌آموزان و همچنین رعایت بهداشت فردی و نیز ایجاد رغبت در آنها باید نور کلاس مناسب باشد. نور کلاس باید به گونه‌ای تنظیم شود که دانش‌آموزان علاوه بر دید خوب بر روی مــیز خود، بتوانند از فاصله شش متری تخته کلاس را ببینند و نور باعث چشم‌زدگی و خیرگی نشود. بهترین نور استفاده از نور طبیعی است که به وسیله پنجره‌ها تأمین میشود و در صورتی که تأمین نور طبیعی امکان نداشته باشد می‌توان از نور مصنوعی استفاده کرد.
تأمین نور کافی و مناسب در مدارس باعث افزایش میل و رغبت به کار ، دقت در عمل و افزایش بازدهی میشود. حفظ سلامت چشم و قدرت بینایی ، کاهش خستگی و در نهایت اثر مطلوب در کیفیت آموزشی از جمله موارد مثبت نور مناسب در فضاهای آموزشی است.
گاهی اوقات با اقدامی بسیار ساده و عملی می‌توان در افزایش روشنایی کلاس‌ها مؤثر بود. به طور مثال گردگیری به موقع لامپ‌ها ، تعویض لامپ‌های سوخته و لامپ‌هایی که سوسو می‌زنند. استفاده از رنگ‌های روشن در کلاس از این موارد است. باید حتی‌الامکان ردیف چراغ‌ها عمود بر تخته تدریس و ردیف نیمکت‌ها در نظر گرفته شود.
- سردی و گرمی هوای فضای آموزشی
احساس ناراحتی از گرما فقط به خاطر درجه بالای حرارت هوا نیست. سازگار شدن با دمای هوا تحت تأثیر سه متغیر قرار دارد: درجه حرارت هوا ، میزان رطوبت هوا و شدت جریان هوا ، فشار روانی ناشی از کار کردن در محیط گرم می‌تواند، احتمال خطر کردن معلم و دانش‌آموز را هنگام کار بالا ببرد و بهره‌وری آنها را کاهش دهد. در هوای گرم ، بنیه و توان افراد کاهش می‌یابد و کار کردن طولانی مدت در زیر بار ترکیبی از حرارت و تقلای بدنی ، آنها را افسرده می‌کند. براساس مطالعات انجام شده ، سرمای شدید نیز بر عملکرد کسانی که برای انجام فعالیت به تمرکز فکری نیاز دارند ، مؤثر است و توجه آنها را نسبت به محرک‌های اطراف کاهش می‌دهد. فرد در چنین موقعیتی مستعد خطا کردن میشود.
وقتی درجه حرارت پایین است ، انگشتان دست حالت بی‌حسی پیدا می‌کنند و کارایی فرد برای انجام فعالیت‌های دستی تا حد زیادی کاهش می‌یابد.
براین اساس ، برای افزایش بهره‌وری بیشتر در فضاهای آموزشی ، باید دمای هوا را با توجه به موقعیت جوی موجود تعدیل کرد تا معلمان و دانش‌آموزان بتوانند در آرامش بیشتری به فعالیت بپردازند.
نتیجه‌گیری
نتیجه می گیریم که یک معلم می تواند با استفاده از راهکارهای مناسب و به موقع به نحو احسنت کلاس خود را اداره کند و دانش آموزان می توانند از مطلوب ترین نحوه ی یادگیری بهره ببرند .
عوامل مخل ، عواملی هستند که در امر یادگیری و تمرکز حواس دانش‌آموزان در کلاس درس، اخلال ایجاد می‌کنند.
این عوامل ممکن است مربوط به معلم، دانش‌آموز، مطالب درسی و وسایل و محیط باشند.
تهیه کننده : آموزگار پایه سوم- خانم رحیمی
تاییدکننده : معاون آموزشی-آقای جعفری
11 اردیبهشت ماه 1399